اسید سیتریک خوراکی (سیتریک اسید، جوهر لیمو)

اسید سیتریک (Citric Acid)

فرمول شیمیایی: C₆H₈O₇
نام‌های دیگر: جوهر لیمو، 2-هیدروکسی‌پروپان-1،2،3-تری‌کربوکسیلیک اسید

🔍 معرفی کلی

اسید سیتریک یک اسید آلی ضعیف، بی‌بو و ترش‌مزه است که به‌صورت طبیعی در مرکباتی مثل لیمو و پرتقال یافت می‌شود. این ماده به‌طور گسترده در صنایع غذایی، آرایشی، دارویی، بهداشتی و شیمیایی به‌کار می‌رود. کاربرد اصلی آن در تنظیم pH، طعم‌دهندگی، نگهدارندگی، و شلات‌کنندگی فلزات سنگین است.

⚗️ مشخصات فیزیکی و شیمیایی

• ظاهر: پودر کریستالی سفید یا بی‌رنگ

• طعم: ترش مشخص

• حلالیت: کاملاً محلول در آب و الکل

• pH محلول 1%: حدود 2.2

• نقطه ذوب: حدود 153°C

• وزن مولکولی: 192.13 g/mol

• ساختار: شامل سه گروه کربوکسیلیک اسید و یک گروه هیدروکسی (الکل)

✅ خواص و مزایا

1. تنظیم‌کننده اسیدیته (pH adjuster)

در فرمولاسیون‌های دارویی، آرایشی و غذایی برای تنظیم اسیدیته و افزایش پایداری محصول استفاده می‌شود.

2. طعم‌دهنده طبیعی

در صنایع غذایی به‌عنوان طعم‌دهنده ترش در نوشیدنی‌ها، آب‌نبات‌ها، مارمالاد و سس‌ها کاربرد دارد.

3. شلات‌کننده قوی (Chelating Agent)

با فلزات سنگین مثل کلسیم، منیزیم و آهن پیوند تشکیل می‌دهد و از واکنش‌های ناخواسته در فرمولاسیون جلوگیری می‌کند.

4. نگهدارنده طبیعی

در ترکیب با سوربات پتاسیم یا بنزوات سدیم، اثر ضدباکتریایی و ضدقارچی افزایش می‌یابد.

5. پاک‌کننده زیست‌تخریب‌پذیر

در مواد شوینده برای حذف رسوبات معدنی و آهکی، مخصوصاً در محیط‌های سخت آب (hard water) استفاده می‌شود.

🧴 کاربردها

در صنعت آرایشی و بهداشتی:

• شوینده‌های پوست و مو

• ماسک و اسکراب لایه‌بردار

• کرم‌ها و لوسیون‌های ضدلک و روشن‌کننده

• محصولات ضدجوش

• نرم‌کننده‌های مو

• فرمولاسیون‌های حمام (bath bombs)

در صنایع غذایی:

• تنظیم pH نوشیدنی‌ها

• نگهدارنده در کنسروها

• طعم‌دهنده در ژله، مربا، نوشیدنی و آدامس

• جلوگیری از اکسید شدن میوه‌ها برش‌خورده

در صنایع دارویی:

• قرص‌های جوشان و پودرهای خوراکی

• مکمل‌های کلسیم و آهن

• تقویت‌کننده جذب داروها

• ترکیبات ضد تهوع و ضد اسید معده

در صنایع شیمیایی و صنعتی:

• پاک‌کننده آهک و زنگ

• جرم‌گیر ماشین ظرفشویی و لباسشویی

• در آبکاری و کنترل pH

⚠️ نکات ایمنی

• ✅ در مقادیر مجاز غذایی، کاملاً بی‌خطر و GRAS (Generally Recognized As Safe) شناخته شده است.

• ❗ تماس مداوم با پوست یا چشم می‌تواند باعث تحریک یا سوزش شود.

• ❗ در مصرف موضعی یا آرایشی باید در غلظت کنترل‌شده (کمتر از 10٪) استفاده شود، مخصوصاً در پوست‌های حساس.

• 🔒 نگهداری در جای خشک، خنک، به دور از رطوبت و نور مستقیم

💡 نکات فرمولاسیونی

• غلظت پیشنهادی در آرایشی: 0.1 تا 5٪

• مناسب برای: تنظیم pH کرم‌ها، سرم‌ها و شوینده‌ها

• سازگار با: سوربات پتاسیم، بنزوات سدیم، گلیسیرین، و AHAها

• ناسازگار با: مواد قلیایی مثل سدیم هیدروکسید (در صورت عدم تنظیم دقیق pH)

جمع‌بندی

اسید سیتریک یک ماده‌ی چندکاره، طبیعی و ایمن است که در صنایع مختلف، به‌ویژه در آرایشی و غذایی، برای تنظیم pH، طعم‌دهی، افزایش پایداری و خاصیت شلات‌کنندگی کاربرد دارد. حضور آن در فرمولاسیون‌ها باعث بهبود عملکرد، طول عمر بیشتر و ایمنی بالاتر محصول می‌شود.