هیدروکسی اتیل سلولز (تیلوز) Hydroxyethyl Cellulose - HEC
هیدروکسی اتیل سلولز (Hydroxyethyl Cellulose - HEC)
هیدروکسی اتیل سلولز (HEC) یک پلیمر غیر یونی و مشتق‌شده از سلولز است که در صنایع آرایشی و بهداشتی، دارویی، رنگ و رزین، شوینده‌ها، نفت و گاز و مواد غذایی کاربرد گسترده‌ای دارد. این ترکیب به‌عنوان یک عامل غلظت‌دهنده، پایدارکننده، امولسیفایر، تعلیق‌کننده و بهبوددهنده ویسکوزیته در فرمولاسیون بسیاری از محصولات استفاده می‌شود.
مشخصات شیمیایی هیدروکسی اتیل سلولز
نام شیمیایی: Hydroxyethyl Cellulose
فرمول شیمیایی: (C₂H₄O)n.(C₆H₁₀O₅)m
جرم مولکولی: متغیر بر اساس درجه پلیمریزاسیون
شکل ظاهری: پودر سفید یا کرم رنگ
حلالیت: کاملاً محلول در آب سرد و گرم، محلول‌های آبی شفاف تشکیل می‌دهد
pH محلول 1٪: 6 تا 8
ویسکوزیته: وابسته به درجه پلیمریزاسیون و غلظت محلول
ویژگی‌ها و خواص هیدروکسی اتیل سلولز
1. غلظت‌دهنده و تنظیم‌کننده ویسکوزیته
HEC یک عامل غلظت‌دهنده مؤثر است که می‌تواند بدون ایجاد چسبندگی اضافی، قوام محصولات را افزایش دهد. این خاصیت در تولید شامپوها، کرم‌ها، لوسیون‌ها، رنگ‌ها و شوینده‌ها بسیار مهم است.
2. محلول در آب و ایجاد محلول‌های شفاف
برخلاف بسیاری از غلظت‌دهنده‌های دیگر، HEC در آب سرد و گرم به‌خوبی حل می‌شود و محلول‌های آبی شفاف تشکیل می‌دهد که در فرمولاسیون محصولات آرایشی، دارویی و رنگ‌ها اهمیت دارد.
3. بهبود پایداری و افزایش ماندگاری فرمولاسیون‌ها
HEC به حفظ یکنواختی و تعلیق ذرات جامد و روغنی در فرمولاسیون‌های مختلف کمک می‌کند، بنابراین در محصولات آرایشی، رنگ و پوشش‌های صنعتی، یک ماده پایدارکننده و امولسیفایر قوی محسوب می‌شود.
4. ایجاد حس ابریشمی و لطیف روی پوست و مو
این ترکیب در شامپوها، کرم‌ها و لوسیون‌ها باعث ایجاد حس نرمی و لطافت روی پوست و مو شده و تجربه کاربری محصولات بهداشتی را بهبود می‌بخشد.
5. مقاوم در برابر تغییرات pH و شرایط محیطی
HEC در محدوده pH گسترده‌ای (4 تا 9) پایدار است و در محیط‌های اسیدی و قلیایی ویسکوزیته خود را حفظ می‌کند که آن را برای کاربردهای صنعتی و بهداشتی ایده‌آل می‌سازد.
6. ایمنی و زیست‌تخریب‌پذیری بالا
این ماده از سلولز طبیعی مشتق شده و غیرسمی، زیست‌تخریب‌پذیر و دوستدار محیط‌زیست است.
کاربردهای هیدروکسی اتیل سلولز
1. صنایع آرایشی و بهداشتی
🔹 شامپوها و نرم‌کننده‌ها: ایجاد حالت کرمی، افزایش قوام و پایداری کف
🔹 کرم‌ها و لوسیون‌ها: بهبود پخش‌پذیری، غلظت و حس ابریشمی روی پوست
🔹 ژل‌های حالت‌دهنده مو: کمک به ایجاد فرم و نگهداری حالت مو بدون چسبندگی
🔹 فرمولاسیون‌های آرایشی مانند ریمل و کرم‌های ضدآفتاب
2. صنایع شوینده و پاک‌کننده‌ها
🔹 ژل‌های شوینده دست و صورت: افزایش غلظت و پایداری کف
🔹 مایع ظرفشویی و مواد شوینده صنعتی: جلوگیری از رسوب و افزایش کارایی شستشو
3. صنعت رنگ و پوشش‌های صنعتی
🔹 رنگ‌های پایه آب: بهبود ویسکوزیته، افزایش پایداری و جلوگیری از ته‌نشینی پیگمنت‌ها
🔹 چسب‌ها و رزین‌های پایه آب: ایجاد پخش یکنواخت و افزایش استحکام چسبندگی
4. صنعت نفت و حفاری
🔹 در سیالات حفاری چاه‌های نفت و گاز برای تنظیم ویسکوزیته و پایداری جریان گل حفاری
5. صنایع دارویی
🔹 در شربت‌های دارویی و محلول‌های خوراکی به‌عنوان عامل غلظت‌دهنده و پایدارکننده
🔹 در پمادها و ژل‌های دارویی برای بهبود حس نرم‌کنندگی و پخش یکنواخت مواد فعال
مزایای استفاده از هیدروکسی اتیل سلولز
✅ افزایش غلظت بدون ایجاد چسبندگی
✅ ایجاد محلول‌های شفاف و پایدار
✅ ایمن و زیست‌تخریب‌پذیر
✅ سازگار با پوست و مو و ایجاد حس لطافت
✅ پایداری در محدوده pH گسترده
نکات ایمنی و ملاحظات مصرف هیدروکسی اتیل سلولز
🔸 استنشاق گرد و غبار آن ممکن است باعث تحریک موقتی دستگاه تنفسی شود.
🔸 در صورت تماس با چشم‌ها، ممکن است موجب تحریک خفیف شود.
🔸 بهتر است در محیط خشک و خنک و به‌دور از رطوبت نگهداری شود تا از توده‌ای شدن جلوگیری گردد.
📌 نکته مهم: HEC در صنایع دارویی و آرایشی معمولاً با درجه خلوص بالا تولید می‌شود، اما در صنعت حفاری و رنگ، ممکن است گریدهای متفاوتی با ویژگی‌های خاص مورد استفاده قرار گیرند.
نتیجه‌گیری
هیدروکسی اتیل سلولز یک ترکیب چندمنظوره و پرکاربرد در صنایع مختلف است که به‌عنوان غلظت‌دهنده، پایدارکننده، امولسیفایر و عامل تعلیق‌کننده در فرمولاسیون‌های متنوع به کار می‌رود. این ماده به دلیل محلولیت بالا، پایداری شیمیایی و زیست‌تخریب‌پذیری، در محصولات آرایشی و بهداشتی، شوینده‌ها، رنگ، حفاری نفت و داروسازی جایگاه مهمی دارد.