سیترات سدیم Sodium Citrate

سیترات سدیم (Sodium Citrate)

سیترات سدیم یک ترکیب شیمیایی یونی است که در بسیاری از صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد. این ماده نمک سدیم اسید سیتریک است که به‌عنوان ماده نگهدارنده، تنظیم‌کننده pH، عامل ضدانعقادی و امولسیفایر در فرمولاسیون‌های مختلف به کار می‌رود. همچنین، سیترات سدیم در صنایع پزشکی و غذایی به‌عنوان ترکیب پایداری‌دهنده و تنظیم‌کننده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مشخصات شیمیایی سیترات سدیم

• نام شیمیایی: سیترات سدیم (Sodium Citrate)

• فرمول شیمیایی: Na₃C₆H₅O₇

• جرم مولکولی: ۲۴۴٫۲۳ گرم/مول

• حالت فیزیکی: پودر سفید یا کریستالی

• حلالیت: محلول در آب

• pH محلول ۱۰٪: ۷ تا ۸

• ظاهر: پودر سفید یا کریستالی

• نوع: نمک سدیم اسید سیتریک

ویژگی‌ها و خواص سیترات سدیم

۱. تنظیم‌کننده pH

سیترات سدیم به‌عنوان یک بازدارنده pH عمل کرده و می‌تواند برای تنظیم و کنترل pH در انواع محصولات استفاده شود. این ویژگی آن را در صنایع مختلف از جمله صنایع غذایی و دارویی بسیار ارزشمند می‌کند.

۲. نگهدارنده و ضدانعقاد خون

سیترات سدیم در صنعت پزشکی به‌عنوان یک ضدانعقاد خون (Anticoagulant) شناخته می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که از لخته شدن خون در فرآیندهای پزشکی مختلف مانند همودیالیز و بانک‌های خون استفاده شود.

۳. امولسیفایر و عامل پایدارکننده

در محصولات آرایشی و بهداشتی، سیترات سدیم به‌عنوان امولسیفایر و پایدارکننده عمل کرده و باعث تثبیت محلول‌ها و امولسیون‌ها می‌شود.

۴. خاصیت آنتی‌اکسیدانی

سیترات سدیم می‌تواند از اکسیداسیون مواد حساس به هوا جلوگیری کند و به‌عنوان آنتی‌اکسیدان در برخی فرمولاسیون‌ها عمل کند.

۵. خاصیت پاک‌کنندگی و شستشو

این ترکیب به‌عنوان عامل پاک‌کننده در شوینده‌ها و محلول‌های تمیزکننده مورد استفاده قرار می‌گیرد. در محلول‌های شستشوی اسیدی، می‌تواند باعث افزایش قدرت تمیزکنندگی شود.

کاربردهای سیترات سدیم

۱. صنایع غذایی

🔹 تنظیم pH: در تولید انواع نوشیدنی‌ها، مرباها، ژله‌ها، سس‌ها و دیگر محصولات غذایی برای تنظیم و کنترل pH استفاده می‌شود.
🔹 ماده نگهدارنده: به‌عنوان ماده نگهدارنده طبیعی برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها در محصولات غذایی، به ویژه در مواد لبنی و نوشیدنی‌ها.
🔹 ضدانعقاد: در برخی نوشیدنی‌ها مانند آب‌میوه‌ها و نوشیدنی‌های ورزشی برای جلوگیری از لخته شدن مواد و حفظ تازگی به‌کار می‌رود.

۲. صنعت دارویی

🔹 در محلول‌های ضدانعقاد برای پیشگیری از لخته شدن خون در فرآیندهای پزشکی مانند همودیالیز و انتقال خون استفاده می‌شود.
🔹 در محلول‌های تزریقی به‌عنوان تنظیم‌کننده pH و حامل مواد دارویی کاربرد دارد.
🔹 در فرمولاسیون داروهای ضد درد به‌عنوان ماده پایدارکننده.

۳. صنایع آرایشی و بهداشتی

🔹 در شامپوها، لوسیون‌ها و کرم‌ها به‌عنوان پایدارکننده امولسیون‌ها و تنظیم‌کننده pH.
🔹 در محصولات دئودورانت برای کاهش بوی بدن و جلوگیری از عفونت‌های باکتریایی.
🔹 در محلول‌های پاک‌کننده و آرایشی برای تمیز کردن پوست و حفظ تعادل pH.

۴. صنایع شیمیایی و تمیزکننده‌ها

🔹 در محلول‌های پاک‌کننده و شوینده‌ها برای افزایش قدرت شستشوی اسیدی.
🔹 در محلول‌های تمیزکننده صنعتی برای تمیز کردن و رفع رسوب از تجهیزات.

۵. صنعت کشاورزی

🔹 در فرمولاسیون‌های سموم دفع آفات به‌عنوان حلال و تنظیم‌کننده pH در فرمولاسیون‌های آبی.
🔹 در کودهای مایع به‌عنوان کمک‌هزینه و تنظیم‌کننده pH.

مزایای استفاده از سیترات سدیم

✅ تنظیم دقیق pH در فرمولاسیون‌ها
✅ ماده نگهدارنده طبیعی با خواص ضدباکتریایی
✅ حفظ تازگی و پایداری محصولات غذایی و دارویی
✅ خاصیت ضدانعقادی برای استفاده در فرآیندهای پزشکی
✅ پایداری‌بخشی به سیستم‌های امولسیونی در محصولات آرایشی

نکات ایمنی و ملاحظات مصرف سیترات سدیم

🔸 در صورت تماس با چشم یا پوست ممکن است تحریکات جزئی ایجاد کند، بنابراین باید از دستکش و عینک ایمنی استفاده شود.
🔸 دور از گرما و رطوبت نگهداری شود و در دمای ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد حفظ شود.
🔸 در دوزهای بالا، مصرف این ترکیب ممکن است موجب مشکلات گوارشی شود.

📌 نکته مهم: سیترات سدیم باید طبق استانداردهای صنعتی و بهداشتی به‌کار رود و مصرف آن در هر صنعت باید با رعایت دقیق دستورالعمل‌های خاص آن صنعت انجام شود.

نتیجه‌گیری

سیترات سدیم یک ترکیب چندمنظوره با کاربردهای گسترده در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی، کشاورزی و شیمیایی است. این ترکیب به‌عنوان تنظیم‌کننده pH، نگهدارنده، ضدانعقاد و امولسیفایر در فرمولاسیون‌های مختلف به‌کار می‌رود و به حفظ پایداری، افزایش قدرت شستشوی، و حفظ کیفیت محصولات کمک می‌کند.